Historia Częstochowy – miasta nad Wartą

https://staryrynek.muzeumczestochowa.pl/

W ramach inwestycji miejskiej „Przebudowa i rozbudowa budynku Ratusza Starej Częstochowy wraz z zagospodarowaniem terenu”, powstał kompleks obejmujący w części podziemnej pawilon muzealny, mający charakter rezerwatu archeologiczno-architektonicznego, który prezentuje relikty piwnic pierwszego, miejskiego Ratusza. Towarzyszy im wystawa stała pt. „Historia Częstochowy – miasta nad Wartą”. 

Miejsce wystawy stałej to dwie strefy – zachowane piwnice Starego Ratusza oraz część ekspozycyjna zaaranżowana wokół murów. Założenia scenariusza wystawy obejmują prezentację zabytków archeologicznych pochodzących wyłącznie z badań prowadzonych w obrębie Starego Miasta, datowanych w większości na okres funkcjonowania Ratusza, czyli od XVI do początku XIX wieku. Na wystawie po raz pierwszy prezentujemy zabytki odkryte w ostatnich latach na terenie Starego Miasta oraz wyniki najnowszych badań nad problematyką układu przestrzennego tej części dzisiejszej Częstochowy. Można tu zobaczyć blisko 300 różnorodnych obiektów, datowanych od pradziejów po wiek XX – zabytki pozyskane na Starym Rynku, a także odkryte podczas badań wykopaliskowych przy pobliskim zespole kościelno-klasztornym pw. św. Zygmunta oraz przy remoncie ul. Nadrzecznej, gdzie dokonano odkrycia fundamentów kościoła pw. św. Barbary wraz z cmentarzem przykościelnym.

Prezentowane zabytki pochodzą ze zbiorów Muzeum Częstochowskiego oraz z Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej. 

Stary Rynek w Częstochowie był obiektem zainteresowań archeologów już w latach 60. XX wieku. Pierwsze badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum Częstochowskie w 1960 roku zainicjował Włodzimierz Błaszczyk – archeolog i ówczesny dyrektor Muzeum Regionalnego w Częstochowie. Ich celem było rozpoznanie zasięgu oraz rodzaju osadnictwa na tym obszarze. 

Kolejne prace przypadły na rok 1968 – przeprowadzono wówczas, także pod kierownictwem Błaszczyka, badania archeologiczne o charakterze ratowniczym. Prace skupiały się przy północno-zachodnim narożniku kościoła pw. św. Zygmunta. W wykopach uchwycono relikty architektoniczne oraz obszar cmentarza przykościelnego (odkryto mogiły zbiorowe około tysiąca osób datowane na XV–XVII wiek). 

Dopiero rok 2006 okazał się istotny dla dalszych prac prowadzonych na Starym Rynku. Na płycie Rynku zarysowało się wówczas zapadlisko, które spowodował obciążony samochód dostawczy, przypadkowo odsłaniając strop komory piwnicznej. To był początek kilku kolejnych sezonów badań wykopaliskowych prowadzonych przez Iwonę Młodkowską-Przepiórowską w latach 2007–2012. Badania archeologiczne objęły całą powierzchnię obecnego Rynku. Odkryto wówczas relikty kilku ważnych obiektów, między innymi piwnice Ratusza, wagę miejską, cztery studnie zabytkowe, relikty kramów oraz szereg innych obiektów związanych z funkcjonowaniem tego bardzo ważnego dla miasta miejsca. Na płycie Rynku znaleziono także ślady najstarszej zabudowy drewnianej.

Iwona Młodkowska-Przepiórowska, prowadząca badania na Starym Rynku, po dokonaniu analizy zabytków ruchomych w powiązaniu z przebadanymi obiektami odkrytymi podczas badań wykopaliskowych na Starym Rynku, wysunęła hipotezę o ratuszowej funkcji odkrytych murów.

Brak jest przekazów historycznych mówiących o wyglądzie i wykorzystaniu pomieszczeń budynku Ratusza na Starym Rynku. Jedynym znanym do tej pory źródłem ikonograficznym jest sztych wykonany według miedziorytu Jana Aleksandra Gorczyna pt. Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r., pochodzący z drugiej połowy XVII wieku.

Nie do końca jest rozpoznana również data wzniesienia budynku. Jak sądzi Iwona Młodkowska-Przepiórowska, prawdopodobny termin wybudowania ratusza przypada dopiero po odnowieniu przywileju lokacyjnego, wydanego przez Aleksandra Jagiellończyka w 1502 roku. Informacje odnotowane przez lustratorów królewskich w 1564 i 1660 roku utwierdzają nas w przekonaniu, że istniejąca budowla posiadała murowane piwnice, w których prowadzono między innymi wyszynk, sprzedając piwo wrocławskie.

Ratusz oraz zabudowa Starego Miasta ulegały pożarom. Jak wynika z przekazów historycznych, w 1809 roku Ratusz spłonął doszczętnie i już nigdy nie został odbudowany.

 /Magdalena Wieczorek-Szmal/