Stanisław Ignacy Witkiewicz należy do najbardziej znanych polskich artystów. Stał się wręcz ikoną, a jego nazwisko do dziś elektryzuje kolejne pokolenia miłośników sztuki. Działał na wielu polach twórczych, dał się poznać zarówno jako dramaturg, malarz, prozaik, teoretyk sztuki, jak i fotograf. Uwielbiał przy tym budzić duże emocje i kontrowersje oraz zawsze szukał swojej własnej autorskiej drogi. Autor „Nienasycenia” i „Szewców” urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, skąd rodzina, z uwagi na problemy zdrowotne ojca (znanego już wówczas pisarza, malarza i krytyka Stanisława Witkiewicza) przeprowadziła się do Zakopanego, w którym dorastał młody Witkacy. Zarówno miejsce, jak i dom rodzinny oraz związani z nim artyści (chrzestnymi artysty byli wybitna aktorka Helena Modrzejewska oraz góralski bajarz Sabała) wywarli niewątpliwy wpływ na rozwój młodego Stanisława. Ojciec zadbał o jego wszechstronne, choć niekonwencjonalne wykształcenie, zależne również od przejawianych na bieżąco upodobań syna, pod okiem starannie dobieranych nauczycieli. Rozbudzona wcześnie wrażliwość oraz ogromne możliwości jej wyrażania zaowocowały już w wieku pięciu lat, kiedy Witkacy zaczął pisać listy oraz malować pierwsze akwarele, a rok później komponować pierwsze utwory muzyczne. Jako trzynastolatek zainteresował się fotografią, która stała się jego wielką pasją i którą wykorzystywał też w stworzonej przez siebie Firmie Portretowej „S.I. Witkiewicz”. Jak pisze współkuratorka wystawy Danuta Janusz z Muzeum Tatrzańskiego: fotografia była dla Witkacego wyzwaniem, niewątpliwie jednak weszła w jego życie naturalnie, zainteresowanie nią przejął od ojca. Efektem wspólnych wycieczek Stanisława Witkiewicza z kilkuletnim synem w okolice Zakopanego były zdjęcia, które po wywołaniu mały Staś własnoręcznie opisywał i segregował. Pierwsze samodzielne fotografie Witkacego pochodzą z lat 1898–1899. Tematami tych fotografii były scenki rodzinne – pierwsze portrety rodziców i innych bliskich osób, pejzaże zakopiańskie, wycieczki górskie oraz lokomotywy na stacji w Zakopanem. Z roku 1903 pochodzą fotografie krajobrazów z wyprawy do rodziny ojca na Podole. Na początku lat sześćdziesiątych XX wieku Maria Witkiewicz przekazała do Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem archiwum rodziny Witkiewiczów: rękopisy, listy, pamiątki, zdjęcia i klisze szklane. Archiwum fotograficzne liczy 338 płytek szklanych autorstwa Stanisława Witkiewicza, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Jana Koszczyca Witkiewicza, Marii Witkiewicz oraz 100 pozytywów. Warto zaznaczyć, że pierwsza krajowa prezentacja zdjęć Witkacego odbyła się dopiero w 1979 roku w Muzeum Sztuki w Łodzi.

Na prezentowaną w Muzeum Częstochowskim ekspozycję składa się kilkadziesiąt fotografii (wybranych z ponad 250 negatywów i pozytywów) pochodzących z lat 1898–1913 autorstwa S.I.Witkiewicza oraz Józefa Głogowskiego (mieszkającego w Zakopanem fotografa amatora i przyjaciela Witkacego). Witkacy jest zatem autorem zdjęć, ale też obiektem fotografowanym. Jak wiadomo, artysta często eksperymentował za pomocą aparatu fotograficznego z własną osobą, tworząc na kliszach swoisty „teatr min”, tym cenniejsze wydaje się zatem, dzięki zdjęciom Józefa Głogowskiego, oglądanie tego zapisu od drugiej strony obiektywu. Kuratorzy wystawy Danuta Janusz i Kamil Kłeczek podzielili fotografie na kilka cykli tematycznych, przedstawiających najbliższą rodzinę artysty, przyjaciół, ważne w jego życiu kobiety, relacje z ojcem, jak również wspomniane już portrety Witkacego autorstwa Józefa Głogowskiego.

W Muzeum Częstochowskiego czeka zatem na wszystkich zwiedzających niecodzienne spotkanie z wielkim artystą, dla którego fotografia była nie tylko formą dokumentowania otaczającej go rzeczywistości, ale przede niezwykłym medium, wydobywającym z człowieka jego wnętrze, tworzącym swoistą relację między fotografem a portretowanym, która pozwalała wydobyć i uchwycić psychologiczny portret ludzki. /Anna Krakowian/

Zagroda Włościańska

Świat wycinanek Kazimiery Balcerzak (otwarcie wystawy: 7.08.2020, godz. 18.00)

8.08.-27.09.2020

Na wystawie zaprezentujemy ponad 40 wycinanek uznanej i wielokrotnie nagradzanej twórczyni Kazimiery Balcerzak. Urodzona w Sieradzu w 1944 r., w domu z tradycjami rękodzielniczymi, odziedziczyła talent po mamie i babci. To one nauczyły ją wykonywać ozdoby świąteczne, takie jak kwiaty z bibuły i pająki. Później nauczyła się haftu sieradzkiego, a będąc już na emeryturze poznała wycinankę sieradzką – jej ulubioną dziedzinę twórczości. Artystka wykonuje przede wszystkim sieradzkie cacka, lalki, kozoki, wielobarwne rózgi, mazury, mazury z ogonami. Do tworzenia wycinanek, które powstają na podstawie wcześniej sporządzonego szkicu, używa nożyczek, skalpela oraz papieru glansowanego. Łączy tradycyjną formę z wzornictwem z różnych dziedzin – inspiracje czerpie ze sztuki, w tym z obrazów o treści religijnej, historii, literatury, a także z przyrody. Od 13 lat bierze udział w targach ludowych i warsztatach. Jest zarejestrowana jako twórczyni ludowa w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych w Lublinie. Współpracuje z Muzeum Okręgowym w Sieradzu, Łódzkim Domem Kultury, Muzeum Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie oraz Muzeum Etnograficznym w Zielonej Górze-Ochli. Chętnie bierze udział w konkursach. W 2012 r. otrzymała I nagrodę w V Konkursie Sztuki Ludowej Wycinanki niezaplanowane…, który Muzeum Częstochowskie organizuje w cyklu trzyletnim, a także nagrodę za najlepsze prace prezentowane na Targach Sztuki Ludowej w Kazimierzu Dolnym. W 2013 r. została uhonorowana przez Zarząd Powiatu Sieradzkiego za osiągnięcia artystyczne i twórcze. W 2015 r. otrzymała wyróżnienie w VI Konkursie Sztuki Ludowej Z tradycji wzięte na nowo wycięte… Jest laureatką konkursu Chrzest Polski w sztuce ludowej zorganizowanego przez Muzeum Okręgowe w Sieradzu. W VII Konkursie Sztuki Ludowej Ażurowe piękno. W świecie koronki i wycinanki została wyróżniona nagrodą specjalną. Prace Kazimiery Balcerzak są prezentowane w projekcie Muzeum Częstochowskiego Podróże wycinek dofinansowanym ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Gminy Miasta Częstochowy. Na ekspozycji zobaczyć będzie można prace o różnorodnej tematyce. Część z nich nawiązuje do treści religijnych i przedstawia sceny z Bożego Narodzenia, Stacje Drogi Krzyżowej, wizerunki Matki Boskiej. Prace inspirowane historią Polski przedstawiają Chrzest Polski, Odzyskanie Niepodległości i Bitwę Warszawską. Najnowsza wycinanka wykonana została w 100. rocznicę Cudu nad Wisłą. Kazimiera Balcerzak prezentuje nam też historię swego rodzinnego miasta – na ekspozycji zobaczymy wizerunek Antoniego Cierplikowskiego, znanego sieradzkiego fryzjera o międzynarodowej sławie, twórcy nowych trendów w dziedzinie fryzjerstwa, a właściwie całej stylistyki kobiecej, zwanego „królem fryzjerów – fryzjerem królów”. Wśród nietradycyjnej wycinanki prezentowane są również bardzo tradycyjne rózgi, cacka i mazury. Wszystkie prace zachowane są w tej samej stylistyce, charakterystycznej dla Kazimiery Balcerzak, mistrzyni misternego wycinania drobnych elementów idealnie wkomponowanych w całość. /Agnieszka Ciuk-Koćwin/

Rezerwat Archeologiczny

Raków. Z dziejów częstochowskiej dzielnicy

03.03.2020 – 30.09.2020

Współorganizatorzy ekspozycji Archiwum Państwowe w Częstochowie, ISD Huta „Częstochowa”

Impulsem do powstania wystawy, którą pokazywaliśmy do końca lutego br. w Ratuszu, była obchodzona w roku ubiegłym 90. rocznica przyłączenia Rakowa do Częstochowy. Obszar obecnej dzielnicy Raków to dawne Pustkowie Raków i las o tej samej nazwie nad Wartą. Pod koniec XVIII w. w osadzie mieszkało 55 osób (w 9 domach). Późniejszy swój rozwój zawdzięczała wybudowanej w latach 1895–1900 Hucie „Częstochowa”. W rejonie dzisiejszych ulic Okrzei, Limanowskiego i Łukasińskiego powstała kolonia fabryczna, składająca się z domu dyrektora, budynków majstrowskich oraz robotniczych; zbudowano też budynek zwany Pałacykiem Hantkego. Pod względem administracyjnym Raków przez długi czas był wsią należącą do gminy Huta Stara, kolonia fabryczna posiadała ulice, a od roku 1904 elektryczność. Pomoc medyczną zapewniał szpital i ambulatorium Huty „Częstochowa”, działała ochronka (przedszkole) i szkoła przyfabryczna. W osadzie prowadzona była działalność kulturalna (funkcjonował amatorski zespół teatralny, biblioteka, prowadzono odczyty), także sportowa (powstało Rakowskie Towarzystwo Cyklistów, a w 1921 klub piłkarski Racovia – obecnie Raków Częstochowa). W 1910 r. wyodrębniona została parafia Raków, w dwa lata później utworzono cmentarz. Raków, osada fabryczna i zarazem ważny ośrodek przemysłowy, już od początku XX w. miał duży wpływ na życie gospodarcze i polityczne Częstochowy. Niewielka odległość dzieląca te dwie miejscowości wskazywała na to, że wcześniej czy później dojdzie do ich połączenia. 13 III 1928 Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej podjęła uchwałę o zmianie granic Częstochowy; do miasta postanowiono przyłączyć osadę fabryczną Raków i wieś (liczącą 5904 mieszkańców), a także Dąbie oraz grunty majątku Błeszno. Proces przyłączania trwał jeszcze kilka lat. Ostatecznie Raków i Błeszno znalazły się w granicach Częstochowy w roku 1930. Po dokonanych przyłączeniach Raków wraz z Dąbiem utworzyły dzielnicę nr XI, po Śródmieściu była to najludniejsza dzielnica Częstochowy. W latach 30. w dzielnicy działały: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Liga Morska i Kolonialna, koło Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, koło PCK, Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz drużyny harcerskie. W roku 1933 oddano wiernym kościół św. Józefa. Po roku 1945 wraz z rozbudową Huty powstały osiedla Raków I, Raków II i Raków III, wytyczono aleję Pokoju, którą od roku 1958 kursują tramwaje (do 1971 r. tramwaj jeździł także ul. Łukasińskiego), łącząc Raków ze Śródmieściem, Tysiącleciem i Północą. W 1958 r. utworzono Spółdzielnię Mieszkaniową „Hutnik”. Od 1955 r. działało kino „Hutnik”, a 1967 r. kino „Relax”. W latach 70. powstała trasa szybkiego ruchu z charakterystyczną estakadą na początku al. Pokoju. Od 2001 r. funkcjonuje Centrum Handlowe „Jagiellończycy”. W 2006 r. przy al. Pokoju odsłonięto Pomnik Orląt Lwowskich (wg projektu Szymona Wypycha). W dzielnicy (w Pałacyku Hantkego) działa Miejski Dom Kultury (dawny Zakładowy Dom Kultury Huty „Częstochowa”, później Młodzieżowy Dom Kultury) – z salą widowiskową i pływalnią. W sąsiedztwie stacji kolejowej i wiaduktu przy alei Pokoju znajduje się rezerwat archeologiczny – placówka Muzeum Częstochowskiego; mieści się tu zakonserwowane cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza.
Na wystawie pokazujemy szereg materiałów historycznych związanych z Rakowem. Pochodzą one ze zbiorów Muzeum Częstochowskiego, Archiwum Państwowego w Częstochowie, Miejskiego Domu Kultury, Biblioteki Publicznej filia na Rakowie. Szereg cennych historycznych przedmiotów użyczyli redakcja „Głosu Hutnika”, a także prywatni kolekcjonerzy.

dr Juliusz Sętowski

Muzeum Częstochowskie zastrzega sobie możliwość zmian w harmonogramie wystaw