“Piękno królowało… Iwo Gall, artysta teatru”
otwarcie wystawy: 7 października 2012 (niedziela) godz. 17.00
Muzeum Częstochowskie, Ratusz, Gabinet Wybitnych Częstochowian

Ekspozycja zrealizowana w ramach uroczystości związanych z obchodami
80-lecia objęcia przez Iwo Galla dyrekcji Miejskiego Teatru Kameralnego w Częstochowie
85-lecia stałego zespołu aktorskiego w Częstochowie

więcej na www.muzeumczestochowa.pl

Iwo Gall
(1 IV 1890 – 12 II 1959 Kraków) scenograf, reżyser, pedagog, teoretyk sztuki scenicznej, dyrektor teatrów

Był synem kompozytora Jana Galla i Marii z Wójcikiewiczów, w młodości śpiewaczki. W latach gimnazjalnych udzielał się w kabarecie Zielony Balonik, gdzie dał się poznać jako uzdolniony rysownik. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, w której kształcił się pod kierunkiem m.in. Józefa Mehoffera. Następnie kontynuował studia w Berlinie i Wiedniu. W 1916 roku przebywał w Wiedniu i współpracował z tamtejszym Teatrem Polskim, przygotowując m.in. scenografię Hamleta W. Szekspira. Na początku lat dwudziestych współpracował z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, projektując m.in. kostiumy do Strasznych dzieci K.H. Rostworowskiego i scenografię do Horsztyńskiego J. Słowackiego. Tu poznał aktorkę Halinę Kacicką, swoją przyszłą żonę, która towarzyszyła mu wiernie do końca jego pracy twórczej. W latach 1923-29 pracował w Teatrze Reduta (najpierw w Warszawie, od 1925 r. w Wilnie). Dla Reduty projektował nie tylko scenografię do wielu przedstawień, ale także urządzenia wnętrza teatru, stroje robocze i czuwał nad całokształtem spraw plastycznych. Najważniejszymi osiągnięciami tego okresu były kostiumy i kompozycje przestrzeni plenerowych przedstawień Wielkanocy wg Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka oraz Księcia Niezłomnego Calderona – Słowackiego, które także wraz z J. Osterwą reżyserował. Przedstawienie to Reduta grała 12 VII 1927 r. na jasnogórskich błoniach, w obecności ponad pięciu tysięcy widzów. Trzeba też wymienić ekspresjonistyczną scenografię Snu F. Kruszewskiej oraz dekoracje Wyzwolenia i Wesela St. Wyspiańskiego. To ostatnie przedstawienie inscenizował wraz z M. Limanowskim i J. Osterwą. Pierwszą jego samodzielną inscenizacją byli Sędziowie St. Wyspiańskiego (1927). Z Redutą Gall współpracował do końca jej istnienia. W latach 1929-31 kierował Studiem Hebrajskim w Wilnie, a dorywczo współpracował z Teatrem dla dzieci i młodzieży Jaskółka w Warszawie i z Teatrem Wołyńskim w Łucku. W tym okresie wyjeżdżał za granicę dla pogłębienia studiów teatrologicznych, m.in. do Wiednia, Pragi, Berlina, Drezna i Paryża. W latach 1930-32 pracował w warszawskim Teatrze Ateneum, gdzie przygotował m.in. scenografię Zemsty A. Fredry, w 1932 inscenizował też w Teatrze im. Żeromskiego.
W 1932 objął pierwszą samodzielną dyrekcję w teatrze w Częstochowie. Częstochowskim Teatrem Kameralnym kierował do 1935 r., następnie, w sezonie 1935/36, Stołecznym Teatrem Powszechnym. W latach 1936-38 był dyrektorem Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu. Podczas II wojny światowej w 1941 r. zorganizował w Warszawie tajne studio dramatyczne, które istniało do wybuchu powstania (1 VIII 1944), a od kwietnia 1945 wznowiło działalność w Krakowie. Od października 1946 r. Gall kierował Teatrem Wybrzeże. Jego inscenizacja Homera i Orchidei T. Gajcego (1946) wywołała zainteresowanie w całym kraju. Jak wam się podoba (1947), wystawione na Konkursie Szekspirowskim, zaliczono do najciekawszych przedstawień konkursowych i wyróżniono dwiema nagrodami: zespołową i za inscenizację. Duże uznanie zdobyła także inscenizacja Balladyny J. Słowackiego. Następnie Gall przeniósł się do Łodzi, gdzie w latach 1949-52 kierował Teatrem im. Stefana Jaracza. Potem (do 1956 r.) był scenografem i reżyserem Teatru Młodego Widza w Krakowie, a w latach 1956-59 współpracował dorywczo z Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Teatrem Polskim w Bielsku-Białej i innymi.
Jego scenografia odznaczała się prostotą i umiarem, chociaż nie była pozbawiona walorów malarskich. Często tworzył wielopoziomowe konstrukcje uwydatniające grę aktora. Opowiadał się za teatrem aktora, a nie dekoratora.
Swoje poglądy na temat teatru, a w szczególności na zagadnienia architektury i plastyki scenicznej, sformułował w książce Budowniczy tła scenicznego (Warszawa 1937), w której przedstawił m.in. projekt nowoczesnego budynku teatralnego nazwanego przez siebie ITEATREM, a także w pracy Scena „Białej Ściany” (Warszawa 1970), skupionej głównie na sztuce aktorskiej.
oprac. na podst. Słownika biograficznego teatru polskiego 1765-1965, oprac. zespół pod red. Z. Raszewskiego, Warszawa 1973

Iwo Gall w Częstochowie
Gall przybył do Częstochowy, aby objąć dyrekcję Teatru Kameralnego w 1932 r. W małej sali będącego wówczas w budowie obiektu, gdzie mieści się obecnie siedziba Teatru im. Adama Mickiewicza, stworzył wkrótce najlepszy teatr prowincjonalny w Polsce, co potwierdził historyczny Zjazd ZASP-u w 1936 r. Stał się także czołową postacią w środowisku kulturalnym Częstochowy. Angażował się w akcje charytatywne, organizował tanie przedstawienia popularne dla uboższej publiczności, rozwijał działalność edukacyjną wśród dzieci i młodzieży. Na deskach częstochowskiego teatru Gall współpracował z wieloma wybitnymi aktorami, m.in. z Haliną Gallową czy Wacławem Malinowskim, a także kształcił młodych adeptów sztuki teatralnej, którzy później grali z powodzeniem w teatrach warszawskich i filmach. Był twórcą teatru artystycznego w Częstochowie, nawiązującego do jej tradycji misteryjnych, a także do działań redutowych. W jego ówczesnych planach znalazła się, niezrealizowana niestety, inscenizacja plenerowa misteriów przed gmachem częstochowskiej katedry.
W okresie swojej dyrekcji w Częstochowie, Gall wyreżyserował zdecydowaną większość przedstawień, a do wszystkich zaprojektował scenografię. Zrealizowano wówczas 46 sztuk współczesnych z repertuaru światowego i rodzimego oraz 16 utworów klasycznych. Zdołał przy tym zapewnić stan równowagi pomiędzy dziełami o wysokiej randze artystycznej, a tzw. literaturą użytkową.
Dzięki Gallowi publiczność Częstochowy znalazła się w kręgu oddziaływania najnowszej polskiej literatury teatralnej. Premiery utworów M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, M. Morozowicz-Szczepkowskiej, J. Szaniawskiego, A. Cwojdzińskiego czy B. Winawera odbywały się tu często w kilka zaledwie miesięcy po swoich teatralnych debiutach. Wystawiono także 6 prapremier, z których warto wymienić: Wielkiego Kuglarza (Sygnały) E. Szelburg-Zarembiny i debiut dramaturgiczny J. Zawieyskiego Człowiek jest niepotrzebny.
Rangę artystyczną utworów podnosiło znacznie: rzetelne aktorstwo, profesjonalne zaangażowanie całego zespołu i przede wszystkim kunsztowna a zarazem pełna prostoty scenografia. Niektóre nabierały zresztą dodatkowego znaczenia w konfrontacji z drastycznymi problemami społecznymi i politycznymi międzywojennej Częstochowy. W dorobku artystycznym Galla z tego okresu Adwent A. Strindberga i Sędziowie St. Wyspiańskiego zdają się odgrywać szczególną rolę. Inscenizacja Sędziów została wyróżniona prestiżową nagrodą, jaką Miejski Teatr Kameralny uzyskał w Ogólnopolskim Konkursie Sztuk Wyspiańskiego.
oprac. na podst. Zbyszek Jędrzejewski, Iwo Gall w Częstochowie (1932-1935). Spis przedstawień, [w:] “Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, z. X, Częstochowa 2006

opracowanie tekstów: Katarzyna Ozimek

Na wystawie zobaczymy m.in prace młodzieńcze Iwo Galla: zaproszenia do Zielonego Balonika, rysunki satyryczne z lat 1911–12, dot. bieżących spraw Krakowa zamieszczone w dwutygodniku „Abdera”, portrety jego żony – aktorki Haliny Gallowej, wykonane przez Galla w latach 20, pamiątki redutowe oraz dokumentujące działalność Studia Hebrajskiego w Wilnie i Studium Dramatycznego w Krakowie, egzemplarz reżyserski sztuki Świerszcz za kominem Charlesa Dickensa, a także publikacje teoretyczne Galla i wizje architektury teatralnej.
Fotosy z przedstawień, dokumentujące jego działania plastyczne i inscenizacyjne na przestrzeni kilku dekad, wzbogacą oryginalne projekty kostiumów i scenografii.
Wątek częstochowski bogato ilustrują źródła z ówczesnej prasy, fotografie z częstochowskich przedstawień Galla, programy Miejskiego Teatru Kameralnego w Częstochowie z lat 1934/35 , podobizna programu Sędziów i zdjęcia z tegoż przedstawienia.

Instytucje zaangażowane w powstanie projektu i udostępniające zbiory
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa * Muzeum Narodowe w Krakowie * Biblioteka Jagiellońska * Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie * Muzeum Teatralne w Warszawie * Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie * Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk * Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk * Narodowe Archiwum Cyfrowe * Muzeum Narodowe w Gdańsku * Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi * Teatr Polski w Bielsku-Białej * Biblioteka Publiczna im. dr. Władysława Biegańskiego w Częstochowie * Archiwum Państwowe w Częstochowie * Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza w Częstochowie * Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie * Teatr im. Adama Mickiewicza w Częstochowie * Muzeum Częstochowskie

Realizacja ekspozycji
pomysł i koncepcja: Zbyszek Jędrzejewski * scenariusz: Zbyszek Jędrzejewski, Katarzyna Ozimek * kurator projektu: Katarzyna Ozimek