„Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»”

Katalog wystawy „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»” – PDF

HARMONOGRAM

Wydarzenia realizowane w ramach projektu przybliżającego dzieje zapomnianej częstochowskiej wytwórni dewocjonaliów z lat 1945-1953, której celem było unowocześnienie i podniesienie walorów artystycznych pamiątek religijnych…

23 kwietnia 2022: wernisaż wystawy /godz. 17.00, Ratusz/

6 maja 2022: promocja katalogu wystawy /godz. 18.00, Ratusz/

21 maja 2022: oprowadzanie kuratorskie w trakcie Nocy Muzeów /godz. 19.00, Galeria Dobrej Sztuki/

Cykl spotkań i wykładów: Przeciw banałowi i tandecie. Zapomniane dziedzictwo fabryki Czyn /godz. 18.00, Galeria Dobrej Sztuki/:

7 czerwca 2022: Częstochowski rynek dewocjonaliów w latach PRL-u

1 lipca 2022: Odrzucić kicz i tandetę – w stronę artystycznych dewocjonaliów

2 września 2022: Artyści Czynu – zapomniani reformatorzy

7 lipca / 11 sierpnia 2022: zajęcia edukacyjne z warsztatami plastycznymi dla dzieci / godz. 12.00, Galeria Dobrej Sztuki/

16 września 2022: finisaż wystawy /godz. 18.00, Galeria Dobrej Sztuki/

16 września 2022 r. o godz. 18.00 zapraszamy do Galerii Dobrej Sztuki na finisaż wystawy Czyni-ąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych „Czyn”.

Podczas spotkania gościć będziemy Rodzinę Państwa Ostaszewskich.

W piątek 2 września 2022 r. o godzinie 18.00 w Galerii Dobrej Sztuki odbył się wykład dr Katarzyny Sucharkiewicz zatytułowany „Artyści Czynu – zapomniani reformatorzy”. Była to już ostatnia prelekcja z cyklu spotkań „Przeciw banałowi i tandecie. Zapomniane dziedzictwo fabryki Czyn”, towarzyszących wystawie „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»”.

Treścią prelekcji było przedstawienie środowiska artystycznego częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych „Czyn” – dr Katarzyna Sucharkiewicz przybliżyła życiorysy i dokonania twórcze współpracujących z wytwórnią plastyków.

Funkcję kierowniczki artystycznej placówki pełniła w częstochowskiej fabryce Wanda Szrajberówna, ceniona malarka i ceramiczka. Studiowała w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie i m.in. w Académie da la Grande Chaumiére w Paryżu i Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu. W latach międzywojennych współpracowała z wiodącymi polskimi ceramikami, a od 1923 r. prowadziła własną pracownię ceramiczną w Wiśniewie pod Warszawą. Była miłośniczką form, stylistyki i ornamentyki ludowej. Swoje prace prezentowała na wystawach krajowych i zagranicznych, m.in. na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu w 1925 r., która okazała się dla Polski wielkim sukcesem. Wanda Szrajberówna była centralną postacią „Czynu”. Jej obecność w zespole miała pierwszorzędne znaczenie dla realizowanego w zakładzie programu odnowy jakościowej dewocjonaliów. Kluczowa była przede wszystkim jej rola w projektowaniu nowych wzorów i nadzorowaniu jakości produktów.

W trakcie wykładu prelegentka przedstawiła także sylwetki siostry zmartwychwstanki Anieli Józefowicz, wszechstronnej artystki – graficzki, malarki, ilustratorki, projektantki witraży i fresków, oraz znakomitej warszawskiej rzeźbiarki oraz medalierki Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. Zaprezentowała dokonania współpracującego z „Czynem” małżeństwa Donaty i Stanisława Pospieszalskich, częstochowskiego rzeźbiarza Tadeusza Szymaczka, a także wybitnej malarki Zofii Baudouin de Courtenay, autorki wielkoformatowych fresków i zespołów witraży w kościołach w całej Polsce.

Jedną ze szczególnie ważnych kwestii, które zostały poruszone, było zagadnienie udziału artystów „Czynu” w odbudowie środowiska twórczego Częstochowy w pierwszych latach powojennych i w zakładaniu jego struktur organizacyjnych. Podkreślona została ich aktywność w obszarze wystawiennictwa i edukacji. Szczególny akcent położony był na częstochowskie realizacje wymienionych artystów „Czynu”. Wspomniano m.in. zespoły witraży Z. Baudouin de Courtenay w lokalnych kościołach, kompozycje Z. Trzcińskiej-Kamińskiej w klasztorze jasnogórskim, realizacje z zakresu sztuki sakralnej Stanisława i Donaty Pospieszalskich.

/Katarzyna Sucharkiewicz/

CZYN-IĄC PIĘKNO. DZIAŁALNOŚĆ CZĘSTOCHOWSKIEJ FABRYKI WYROBÓW CERAMICZNYCH „CZYN”

W ramach cyklu wykładów: Przeciw banałowi i tandecie. Zapomniane dziedzictwo fabryki „Czyn” odbyły się prelekcje:

Częstochowski rynek dewocjonaliów w latach PRL-u

W 2. połowie l. 40. XX w., w momencie gdy zespół artystów „Czynu” wkraczał na ten rynek, Częstochowa przyciągała setki tysięcy pątników i była ważnym krajowym ośrodkiem wytwórczości artykułów religijnych.

Tuż po wojnie w Częstochowie branżę dewocjonaliów reprezentowały liczne prywatne wytwórnie działające głównie w okolicach klasztoru. Powstawały w nich różańce, krzyże, medaliki, przybory kościelne, obrazy, figury. Dewocjonalia produkowano również w wielu domach przy ulicy św. Rocha 38, gdzie miał siedzibę „Czyn”.

Wraz z upływem lat sytuacja producentów pamiątek religijnych stawała się coraz trudniejsza. Wytwórczość dewocjonaliów została już pod koniec l. 40. XX w. znacznie ograniczona, a uzyskanie zgody na wyrób „dewocji” było praktycznie niemożliwe. Dewocjonaliści byli w Częstochowie mocno prześladowani, kontrolowani, a nawet osadzani w aresztach. W okresie PRL-u nie zaprzestano produkcji przedmiotów religijnych, ale wytwarzano je w konspiracji, w piwnicach, budynkach gospodarczych, na strychach. Prywatne zakłady zamykano. Branżę zmonopolizowały przedsiębiorstwa państwowe: „Veritas” i „Ars Christana”. Nie pozwalano na czysto sakralne sprofilowanie produkcji, dopuszczając jedynie 30% dewocjonaliów, przy 70% tzw. fantazji (ozdobnych figurek, wazoników, tancerek). Fabrykę „Czyn” przejęły w 1953 r. Częstochowskie Zakłady Przemysłu Terenowego nr 4. Jej zamknięcie było przejawem PRL-owskiej rzeczywistości i trudnych uwarunkowań gospodarczo-politycznych, następstwem zjawiska doktrynalnej likwidacji prywatnej przedsiębiorczości w Polsce w 2. połowie l. 40. i na początku l. 50. XX w.

Odrzucić kicz i tandetę – w stronę artystycznych dewocjonaliów

Tematyka prelekcji koncentrowała się na zagadnieniach związanych z technologią produkcji pamiątek religijnych. Przybliżono tradycyjne metody wytwarzania i zdobienia gipsowych dewocjonaliów.

Główną osią rozważań była fabryka „Czyn”. Produkcję tego częstochowskiego zakładu charakteryzowała inwencja w zakresie form i dekoracji. Dany model często występował w kilku rozmiarach i w różnych wersjach kolorystycznych. Produkty w większości przypadków wyróżniały się zadowalającym poziomem wykonania, dużym smakiem artystycznym i umiarem stylizacji. W „Czynie” dążono do doskonałości formalnej i technologicznej. Eksperymentowano z materiałami, wykorzystując oprócz gipsu także porcelanę i glinę. Prowadzono doświadczenia z nowymi sposobami polichromowania wyrobów.

W wytwórni Ostaszewskich pracowano zespołowo. Gotowy wyrób był nierzadko efektem pracy kilku osób z zespołu „Czynu”, a wpływ na jego ostateczny wygląd miał zarówno artysta, który go zaprojektował, jak i majster produkcji. Większość spraw organizacyjnych i działań artystycznych była omawiana w szerokim gronie pracowniczym.

Wykład wzbogacony został prezentacją ręcznie wykonywanych form i modeli figur religijnych produkowanych w częstochowskich warsztatach od końca XIX w. po czasy współczesne.

Wykład Artyści Czynu – zapomniani reformatorzy odbędzie się 2 września 2022 r. o godz. 18.00 w Galerii Dobrej Sztuki.

Wystawa „Czyn-iac piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»” powstała w ramach dwuletniego zadania dofinansowanego ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Gminy Miasta Częstochowy

Film „Fabryka «Czyn» w Częstochowie Historia zapomniana” został zrealizowany w ramach projektu „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»” dofinansowanego ze środków MKDNiS pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz Gminy Miasta Częstochowy.

Wydarzenie realizowane w ramach projektu przybliżającego dzieje zapomnianej częstochowskiej wytwórni dewocjonaliów z lat 1945-1953, której celem było unowocześnienie i podniesienie walorów artystycznych pamiątek religijnych.

Od 23 kwietnia do 16 września 2022 roku w Galerii Dobrej Sztuki przy alei NMP 47 można zwiedzać wystawę Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych „Czyn”, zorganizowaną w ramach zadania realizowanego w ministerialnym programie Wspieranie działań muzealnych. Ekspozycja oraz towarzyszący jej katalog, o tym samym tytule, zostały dofinansowane ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu (obecnie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) z Funduszu Promocji Kultury oraz Gminy Miasta Częstochowy.

***

Fabryka Wyrobów Ceramicznych „Czyn” funkcjonowała w Częstochowie od listopada 1945 roku i zajmowała się tworzeniem nowoczesnych przedmiotów kultu religijnego. Przez prawie osiem lat działalności pracujący tam wykształceni plastycy, m.in. Wanda Szrajberówna, Zofia Trzcińska-Kamińska, siostra Aniela Józefowicz czy znana częstochowska rodzina Pospieszalskich – Donata i Stanisław, opracowali wiele nowych wzorów figur i płaskorzeźb religijnych oraz uszlachetnili dawne modele. Wszystko było wykonywanie ręcznie, z dbałością o jakość. Zakład został zamknięty w 1953 roku z powodów polityczno-gospodarczych.
W zbiorach rodziny Ostaszewskich, właścicieli Fabryki Wyrobów Ceramicznych „Czyn”, zachowały się oryginalny cennik i katalog wyrobów zawierający ich zdjęcia, pokazywane na wystawie. Wytwórnia nie posiadała firmowego sklepiku, ale ich wyroby można było kupić w kilku miejscach w Częstochowie, a także w Poznaniu, Opolu, Katowicach i Krakowie. W celu pozyskania większej liczby nabywców, produkty prezentowano na licznych wystawach i targach krajowych (w Warszawie, Poznaniu, Gdyni oraz w Częstochowie), a także zagranicznych (w Szwecji, Kanadzie, Brazylii, Francji i Stanach Zjednoczonych).
Wystawa ma na celu przybliżenie działalności zapomnianej wytwórni artystycznej, sylwetek jej założycieli i twórców, a także wpływu, jaki wywarła na lokalne środowisko artystyczne, co dotychczas nigdy nie zostało przebadane.
Historia „Czynu” przedstawiona została na tle przemian zachodzących w sztuce polskiej, a zwłaszcza w środowisku twórczym Częstochowy po roku 1945. Tak szeroki historyczny i kulturowy kontekst pozwala na przyjrzenie się częstochowskiemu środowisku artystycznemu lat powojennych (powstającym związkom i organizacjom skupiającym lokalnych twórców, edukacji artystycznej, wystawiennictwu) oraz umożliwia zinterpretowanie sposobu funkcjonowania wytwórczości dewocyjnej w czasach PRL-u niejako przez pryzmat działalności „Czynu”. Na wystawie prezentowane są liczne eksponaty ze zbiorów muzealnych, archiwalnych i z kolekcji prywatnych, w tym potomków kierownictwa i artystów „Czynu”, łącznie ponad 120 obiektów.

Prace „Czynu” znajdują się w posiadaniu częstochowskiego muzeum od lat 70. XX w. W ostatnim czasie do kolekcji zostało zakupionych kilkanaście wyrobów „Czynu”: figurki, płaskorzeźby i obrazki na szkle. Kilka prac wytwórni pozyskano również w formie darowizny. Niektóre z nich zostały poddane zabiegom renowacyjnym, mającym na celu przywrócenie obiektom walorów ekspozycyjnych. Na wystawie nie brakuje zdjęć archiwalnych, szkiców, projektów i dokumentów. Prezentujemy również, zrealizowany w ramach projektu, film przybliżający dzieje „Czynu” oraz historię częstochowskiego rynku dewocjonaliów. Materiał ma charakter wspomnieniowy, znalazł się w nim m.in. zapis rozmowy z panią Agatą Ostaszewską – córką Kazimiery i Stanisława Ostaszewskich, kierujących fabryką.
Wystawę dostosowano do potrzeb osób niedowidzących dzięki folderowi wydanemu w alfabecie Braille’a. Ekspozycji towarzyszy bogato ilustrowany katalog, podsumowujący projekt badawczy i omawiający poszczególne aspekty aktywności wytwórni „Czyn” w obszarach edukacji, wystawiennictwa i popularyzacji dewocjonaliów artystycznych, zawierający wykaz prezentowanych wyrobów.

W ramach wydarzenia przeprowadzane są działania edukacyjno-popularyzatorskie, takie jak: oprowadzania kuratorskie po ekspozycji, cykl spotkań i prelekcji pod wspólnym tytułem “Przeciw banałowi i tandecie. Zapomniane dziedzictwo fabryki Czyn” oraz edukacyjne zajęcia dla dzieci z warsztatami plastycznymi. /dr Katarzyna Sucharkiewicz/

(23.04.2022 – 16.09.2022, kuratorka wystawy: dr Katarzyna Sucharkiewicz)

RELACJE

Zdjęcia z wernisażu (23.04.2022 r.)

Zdjęcia z promocji katalogu (06.05.2022 r.)

Wykład “Częstochowski rynek dewocjonaliów w latach PRL-u (7.06.2022 r.)

Wykład “Odrzucić kich i tandetę – w stronę artystycznych dewocjonaliów (1.07.2022 r.)

Zajęcia edukacyjne dla dzieci (7.07.2022 r.)

MEDIA

Miło nam powiadomić Państwa, że informacje o realizowanym przez nas projekcie „Czyn-iąc piękno” znalazły się m.in. w „Gazecie Wyborczej” („Tygodnik Częstochowa” 14.05.2021, „Tygodnik Częstochowa” 29.04.2022), Tygodniku Katolickim „Niedziela” (nr 18, 02.05.2021), „Gazecie Częstochowskiej” (nr 15, 15.04.2021), „Dzienniku Zachodnim” (nr 163, 15.07.2022), „Gazecie Regionalnej” (nr 21, 27.05.2022). O przygotowywanej wystawie pisały także portale internetowe („Co Gdzie Kiedy w Częstochowie”, „Kultura i Sztuka”). Projekt został przedstawiony ponadto w Radiach „Fiat”, „Katowice”, „Złote Przeboje” i Telewizji „Orion”.
Dziękujemy za zainteresowanie i zachęcamy do zapoznania się z treścią artykułów i audycji!

link: http://www.tvorion.pl/czyn-iac-piekno/

link: https://www.youtube.com/watch?v=_BOp1wWmbm0&ab_channel=RADIOFIAT

link: https://kulturaisztuka.pl/pl/p/wystawa___czyn_iac_piekno__,20326,1.html

link: http://www.cgk.czestochowa.pl/blog/artykul/68,czyn-iac-piekno-nie-kicz-a-sztuka

link: https://fiat.fm/info/warsztaty-dla-dzieci-czyn-em-malowane/

CZESTOCHOWSKIE24:
https://czestochowskie24.pl/inf/czyniac-piekno-zapomniane-czestochowskie-rzezby/

FIAT.FM:
https://fiat.fm/info/czyniac-piekno-zapomniane-czestochowskie-rzezby/

TV ORION:

https://tiny.pl/9sxp3

W ramach programu „Wspieranie działań muzealnych” Muzeum Częstochowskie otrzymało dofinansowanie z Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu na realizację projektu „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»”.

W trakcie dwuletniego zadania zorganizowana zostanie wystawa czasowa prezentująca dzieje zapomnianej wytwórni, która w l. 1945–1953 podjęła nowatorską pracę nad podniesieniem poziomu estetycznego dewocjonaliów.
Była to placówka artystyczna o prekursorskim charakterze, z którą współpracowali wykształceni plastycy, m.in. Wanda Szrajberówna, Zofia Trzcińska-Kamińska, Zofia Baudouin de Courtenay, s. Aniela Józefowicz, Donata i Stanisław Pospieszalscy. Zakład wyróżniał się spośród innych podjasnogórskich zakładów produkujących dewocjonalia wyrobem ręcznym i dbałością o jakość produktów. Przez kilka lat działalności w fabryce opracowano kilkadziesiąt nowych wzorów figur i płaskorzeźb religijnych oraz uszlachetniono dziesiątki dawnych modeli.
Historia i wytwórczość „Czynu” przedstawiona zostanie na tle przemian zachodzących w sztuce polskiej, a zwłaszcza w środowisku twórczym Częstochowy po roku 1945. Tak szerokie historyczne i kulturowe ujęcie pozwoli na prezentację krajobrazu artystycznego i intelektualnego miasta w okresie powojennym. Omówione zostaną m.in. początki szkolnictwa artystycznego, działalność salonów sztuki, a także pierwsze wystawy twórczości plastycznej.
W zakresie realizowanego zadania wydany zostanie katalog do wystawy szeroko omawiający poszczególne aspekty aktywności wytwórni „Czyn” w obszarach edukacji, wystawiennictwa i popularyzacji dewocjonaliów artystycznych, stanowiąc tym samym rozbudowany komentarz dla zwiedzających.
Temat częstochowskiej wytwórczości dewocyjnej w XX w., a zwłaszcza po 1945 r., do tej pory pozostał niezbadany. Zagadnienie analizowane jest bardzo syntetycznie lub też naświetlany jest jedynie jeden wybrany jego aspekt, a sama historia i spuścizna „Czynu” przedstawiane marginalnie. Epizodycznie traktowane jest także zjawisko obserwowanej od lat banalizacji i wulgaryzacji szaty estetycznej rodzimych wyrobów pamiątkarstwa religijnego. Dostrzegając brak głębszej refleksji naukowej nad przyczynami zaistniałej sytuacji, Muzeum Częstochowskie podjęło się organizacji wystawy skupiającej uwagę i stawiającej pytania o ewolucję oraz mechanizmy, które doprowadziły do niejasnego statusu XX-wiecznych dewocjonaliów i wiązania ich coraz częściej z pejoratywnymi kategoriami „sacrobiznesu” i kiczu.

Katarzyna Sucharkiewicz
koordynatorka projektu

Projekt dwuletni „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»” otrzymał dotację w ramach priorytetu „Wspieranie działań muzealnych”.
Wysokość ministerialnego dofinansowania – 69 000 zł, całkowita wartość projektu – 91 200 zł.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz Gminy Miasta Częstochowy.

Opis zadania:

Zadanie „Czyn-iąc piękno. Działalność częstochowskiej Fabryki Wyrobów Ceramicznych «Czyn»” obejmuje organizację wystawy czasowej prezentującej dzieje zapomnianej wytwórni, która w latach 1945–1953 podjęła nowatorską pracę nad podniesieniem poziomu estetycznego dewocjonaliów. Była to placówka artystyczna o prekursorskim charakterze, z którą współpracowali wykształceni plastycy. Zakład wyróżniał się spośród innych podjasnogórskich pracowni produkujących dewocjonalia wyrobem ręcznym i dbałością o jakość estetyczną produktów. W fabryce opracowano kilkadziesiąt nowych wzorów figur i płaskorzeźb religijnych oraz uszlachetniono dziesiątki dawnych modeli.
Historia i wytwórczość „Czynu” przedstawiona zostanie w szerokim historycznym i kulturowym kontekście oraz na tle przemian zachodzących w sztuce polskiej, a zwłaszcza w środowisku twórczym Częstochowy po roku 1945.

W zakresie realizowanego zadania wydany zostanie katalog do wystawy szeroko omawiający poszczególne aspekty aktywności wytwórni „Czyn” w obszarach edukacji, wystawiennictwa i popularyzacji dewocjonaliów artystycznych.

SALA 1