Dynamiczny rozwój Częstochowy na przełomie XIX i XX wieku jako jednego z największych ośrodków przemysłowych Królestwa Polskiego skutkował licznymi realizacjami architektonicznymi, zarówno wokoło jego głównej arterii – alei Najświętszej Maryi Panny, jak i w bardziej oddalonych od centrum dzielnicach. Dotychczas wiedza o wyglądzie budownictwa mieszkalnego tamtych czasów bazowała na istniejącej tkance miasta oraz archiwalnych zdjęciach i pocztówkach. Jej dokładniejsze poznanie będzie możliwe dzięki obszernej prezentacji projektów technicznych częstochowskich kamienic ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi, pochodzących z lat 1887–1914.

Archiwalne rysunki fasad nie były dotąd prezentowane na tak szeroką skalę. Są nieocenionym materiałem wizualnym pokazującym przemiany zabudowy Częstochowy na przestrzeni niecałych 30 lat, a także dającym możliwość bliższego poznania historii poszczególnych adresów. Ówczesna zabudowa parceli niejednokrotnie powstawała etapowo: budowano oficynę w podwórzu, a dopiero później skrzydło frontowe albo stawiano kamienicę, a w kolejnych latach planowano jej nadbudowę o kolejne kondygnacje.

Niektóre rysunki trudno rozpoznać na pierwszy rzut oka, gdyż albo cała bryła nie została zrealizowana, albo dekoracja elewacji nie była wykonana spójnie z projektem bądź też już nie istnieje. Pokazywane projekty to wizualizacje kamienic, które przeważnie w mniejszym lub większym stopniu różniły się od ostatecznej realizacji – czasami na korzyść, ale przeważnie na niekorzyść finalnego wyglądu fasady. Tytułowa „Nieznana Częstochowa” to opowieść o tym, jak mogło wyglądać miasto na początku XX stulecia, gdyby wszystkie projekty zostały wiernie zrealizowane.

Oglądanie wystawy będzie formą spaceru po Częstochowie, począwszy od Starego Miasta i jego okolic, dalej aleją Najświętszej Maryi Panny, skręcając w odchodzące od niej ulice, aż do terenów wokół Jasnej Góry. Wprowadzeniem do ekspozycji będą dwa archiwalne plany miasta, w tym jeden, dotychczas nieprezentowany, z 1877 roku, przybliżające ówczesne kwestie urbanistyczne.

Wśród pokazywanych rysunków dwu-, trzy- lub czterokondygnacyjnych fasad będzie można odnaleźć wątki gotyckie, renesansowe, barokowe czy klasycystyczne w kostiumie neostylowym, a także kamienice o wczesnomodernistycznych dekoracjach elewacji.

Zaskoczeniem dla odbiorców może okazać się na przykład zaprojektowana dekoracja kamienicy przy ul. Krakowskiej 8 obecnie nie wyróżniająca się pod względem estetycznym, czterokondygnacyjne kamienice przy alei NMP 39/41 kontrastujące z niską zabudową po drugiej stronie arterii pod numerem 36/38 oraz 40/42 albo dekoracja kamienicy przy al. Kościuszki 18/20, której tylko połowa skrzydła frontowego została zrealizowana.

Wystawa ma na celu przybliżenie i popularyzację dawnej architektury Częstochowy oraz jej historii, gdyż sporo obiektów z prezentowanych projektów już nie istnieje. Ekspozycja ma także uwrażliwić odbiorców na dziedzictwo architektoniczne miasta oraz na znaczenie estetyczne detalu w architekturze.

Olga Desperak – kuratorka wystawy

Na otwarcie ekspozycji – wstęp wolny.