W trakcie dwuletniego zadania zorganizowana zostanie wystawa czasowa prezentująca dzieje zapomnianej wytwórni, która w l. 1945–1953 podjęła nowatorską pracę nad podniesieniem poziomu estetycznego dewocjonaliów.
Była to placówka artystyczna o prekursorskim charakterze, z którą współpracowali wykształceni plastycy, m.in. Wanda Szrajberówna, Zofia Trzcińska-Kamińska, Zofia Baudouin de Courtenay, s. Aniela Józefowicz, Donata i Stanisław Pospieszalscy. Zakład wyróżniał się spośród innych podjasnogórskich zakładów produkujących dewocjonalia wyrobem ręcznym i dbałością o jakość produktów. Przez kilka lat działalności w fabryce opracowano kilkadziesiąt nowych wzorów figur i płaskorzeźb religijnych oraz uszlachetniono dziesiątki dawnych modeli.
Historia i wytwórczość „Czynu” przedstawiona zostanie na tle przemian zachodzących w sztuce polskiej, a zwłaszcza w środowisku twórczym Częstochowy po roku 1945. Tak szerokie historyczne i kulturowe ujęcie pozwoli na prezentację krajobrazu artystycznego i intelektualnego miasta w okresie powojennym. Omówione zostaną m.in. początki szkolnictwa artystycznego, działalność salonów sztuki, a także pierwsze wystawy twórczości plastycznej.
W zakresie realizowanego zadania wydany zostanie katalog do wystawy szeroko omawiający poszczególne aspekty aktywności wytwórni „Czyn” w obszarach edukacji, wystawiennictwa i popularyzacji dewocjonaliów artystycznych, stanowiąc tym samym rozbudowany komentarz dla zwiedzających.
Temat częstochowskiej wytwórczości dewocyjnej w XX w., a zwłaszcza po 1945 r., do tej pory pozostał niezbadany. Zagadnienie analizowane jest bardzo syntetycznie lub też naświetlany jest jedynie jeden wybrany jego aspekt, a sama historia i spuścizna „Czynu” przedstawiane marginalnie. Epizodycznie traktowane jest także zjawisko obserwowanej od lat banalizacji i wulgaryzacji szaty estetycznej rodzimych wyrobów pamiątkarstwa religijnego. Dostrzegając brak głębszej refleksji naukowej nad przyczynami zaistniałej sytuacji, Muzeum Częstochowskie podjęło się organizacji wystawy skupiającej uwagę i stawiającej pytania o ewolucję oraz mechanizmy, które doprowadziły do niejasnego statusu XX-wiecznych dewocjonaliów i wiązania ich coraz częściej z pejoratywnymi kategoriami „sacrobiznesu” i kiczu.

Katarzyna Sucharkiewicz
koordynatorka projektu

Fotografie przedstawiające obiekty powstałe w częstochowskiej Fabryce Wyrobów Ceramicznych „Czyn”:

Zofia Trzcińska-Kamińska, Matka Boska z Dzieciątkiem, ok. 1946–1949, gips patynowany, wł. rodziny Ostaszewskich

Matka Boska Skępska, ok. 1945–1946, gips polichromowany, wł. rodziny Ostaszewskich

Projekt dwuletni otrzymał dotację w ramach priorytetu „Wspieranie działań muzealnych 2021”.
Wysokość ministerialnego dofinansowania – 69 000 zł.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.