Cykl rozmów o sztuce
Kobiety – prekursorki, artystki, muzy
przygotowany przez Dział Sztuki Muzeum Częstochowskiego

12.01.2019 / godz. 16.00
Ratusz
Sala Reprezentacyjna

“Pałam chęcią rysowania jej Asymetrii, czyli Witkacy i Częstochowianka”
Natalia Kruszyna, Dział Sztuki Muzeum Historii Katowic

Stanisław Ignacy Witkiewicz, ps. Witkacy (24.02.1885–18.09.1939) – malarz, dramaturg, pisarz, filozof, publicysta, fotografik, jeden z najwybitniejszych polskich artystów pierwszej połowy XX w. W ciągu 54 lat życia namalował ponad trzy tysiące portretów, tysiące rysunków, kilkadziesiąt kompozycji olejnych, stworzył sam lub inspirował wykonanie tysięcy znakomitych fotografii, napisał cztery grube powieści, kilkadziesiąt dramatów, kilkaset tekstów polemiczno-krytycznych, opracował własną teorię sztuki oraz system filozoficzny. Jedną z jego pasji było pisanie listów. Zetknął się, przyjaźnił lub współpracował z elitą polskiej i europejskiej kultury, m.in. z Karolem Szymanowskim i Arturem Rubinsteinem, Leonem Chwistkiem, Tadeuszem Micińskim, Tymonem Niesiołowskim, Augustem Zamoyskim, Bronisławem Linkem, Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, Brunonem Schultzem.
W 1924 r. zrażony brakiem zrozumienia krytyków i publiczności dla współczesnej sztuki, a zwłaszcza dla jego teorii Czystej Formy, manifestacyjnie ogłosił zerwanie z artystycznym malarstwem na rzecz wytwarzania portretów. Założył jednoosobową Firmę Portretową S. I. Witkiewicz, dla której stworzył pozornie humorystyczny regulamin. Zawarł w nim nie tylko opis typów portretów i ceny, ale też prawa i obowiązki zamawiających oraz „firmy”.
Latem 1933 r. na jednej z warszawskich ulic Stanisław Ignacy Witkiewicz wypatrzył i zaczepił Eugenię Wyszomirską z Częstochowy, proponując namalowanie jej portretu. Była bowiem niezwykle podobna do jego narzeczonej, Jadwigi Janczewskiej, której samobójcza śmierć w 1914 r. diametralnie zmieniła życie artysty, a odniesienia do tego tragicznego faktu wielokrotnie pojawiały się w jego sztuce. Malarza zafascynowały także nieregularne, niepokojące rysy twarzy Eugenii, znakomicie korespondujące z jego teorią Czystej Formy. W czasie ich krótkiej, acz intensywnej znajomości w Zakopanem powstało kilkadziesiąt portretów modelki, którą artysta nazywał Asymetryczną Damą. Kim naprawdę była tajemnicza piękność o nieregularnych rysach twarzy? Dlaczego Witkacy mówił o niej, że jest jego osobistym narkotykiem? Jak powstała niezwykła, kształtowana przez samego artystę, kolekcja portretów jednej, a za każdym razem innej kobiety? Ta poruszająca historia wpleciona jest w wyjątkowy sposób w historię Polski I połowy XX w.

U progu II wojny światowej Stanisław Ignacy Witkiewicz popełnił samobójstwo na wieść o wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski.
Po wojnie Eugenia Wyszomirska osiadła w Katowicach, gdzie prowadziła zakład fotograficzny i mieszkała w otoczeniu 26 zachowanych portretów. Jej ostatnią wolą było przekazanie utworzonej przez samego Witkacego kolekcji Katowicom, co przyczyniło się do powstania MHK w 1981 r.
Fragment opracowania

Natalia Kruszyna
Muzeum Historii Katowic